નામપદ

તે ટિકિટ લાવ્યો છે.

વેદસાહેબનો પત્ર છે.

કાગળ કાઢીને મારા હાથમાં મૂક્યો.

નિરંજન એક રવિવારે મારે ત્યાં આવ્યો.

પહેલા વાક્યમાં ટિકિટ વિશેની, બીજામાં પત્ર વિશેની, ત્રીજામાં કાગળ વિશેની, ચોથામાં નિરંજન વિશેની વાત છે. તે શબ્દો કોઈ પદાર્થ, વ્યક્તિ વગેરેને સૂચવે છે.

ટિકિટ, પત્ર, કાગળ, હાથ, નિરંજન, રવિવાર વગેરે નામો છે. વ્યક્તિ, પદાર્થ, વસ્તુ વગેરેની ઓળખ માટેના શબ્દને ‘નામ' કહે છે.

આ નામો જ્યારે વાક્યમાં વપરાય છે ત્યારે નામપદ તરીકે ઓળખાય છે. એક વાક્યમાં એક કે એક કરતાં વધુ નામો હોઈ શકે. કારણ કે એમાં ઘણી વ્યક્તિઓ કે પદાર્થોની વાત કરવામાં આવી છે.

સાદા શબ્દો

પવન પણછ કવર શરદ રટણ ગરમ ફરક કટક સહજ સડક લસણ મગર કમર અક્ષર વમળ ઈયળ રટણ જનક અટક નક્ષત્ર વમળ વલણ દમણ કઠણ ધમણ અમર સતત નગર કપટ અજય પતન ગમન પરબ ગરજ પકડ હરણ જગત બળદ અછત વખત સરસ રમત ભજન કળશ સખત જતન નમન મગજ શરત ઘટક ઝડપ કમળ રકમ ખબર ચમન દશક રતન વજન કડક કમર પલક નયન સમજ હરખ વગર ફરજ વતન અડદ ભગત ટગર બટન કબર ખમણ મદદ કઠણ મલક જમણ ગઝલ કથન ખડક રક્ષણ ઝરખ ચટક સહજ શરદ શતક નજર ગટર સદન વદન સમય પરખ ચમન ભવન તરફ વચન બરફ જસત મનન શરણ તરત મફત ચરણ અધમ તરણ તરસ રબર ઝલક અભય પલક હવન વરખ ડબલ વલણ મલક છગન સબક દમન અસર વરસ ભરત અડગ પરત ગણન સક્ષમ ગગન કપટ ફણસ અભણ અલગ કબર ટપક બતક ઉપર શરમ ઝપટ કદર રક્ષણ પઝલ સહજ તપન કસમ મલમ જઠર ગજબ ધવલ કલમ રમણ ખડક સતત

સાદું, સંયુક્ત અને મિશ્ર વાક્ય

તમે જ્યારે કંઈક વાંચો છો ત્યારે કેટલુંક જલદી જલદી સમજાઈ જાય તેવું હોય છે. પણ કેટલુંક સમજવામાં થોડુંક અઘરું લાગે છે. આવું કેમ થતું હશે? આપણે ઉદાહરણો દ્વારા એને સમજીએ: આ વાક્યોને વાંચો. 1. અમદાવાદ મોટું શહેર છે. (સાદું-સરળ વાક્ય) 2. હું કાલે વાડીએ જઈશ અને બાપુજી શિબિરમાં જશે. (સંયુક્ત વાક્ય) 3. લાડુ વગર એકે સોમવાર ખાલી ન જવા દેનાર દેવશંકર માટે આ સોળ અઠવાડિયાં વગર લાડુએ ખેંચી કાઢવાં એ જેવીતેવી વાત ન હતી. (મિશ્ર-સંકુલ વાક્ય) ઉપરનાં ત્રણેય વાક્યો વાંચતાં સમજાયું હશે કે, પહેલું વાક્ય સાવ સરળ છે. કારણ કે એમાં એક જ ક્રિયાપદ અને ઉદેશ (અમદાવાદ) કે વિધેય (મોટું શહેર) છે. બીજું વાક્ય ખરેખર તો બે વાક્યો ભેગાં કરીને, સંયોજક મૂકીને વાક્ય બનાવ્યું છે. એમાં એકથી વધારે ઉદ્દેશ (હું અને બાપુજી) અને વિધેય (વાડીએ અને શિબિરમાં) હોય છે. જ્યારે ત્રીજા વાક્યમાં બેથી વધારે વાક્યો એકબીજામાં ગૂંથીને એક મોટું અને જલદી ન સમજાય એવું વાક્ય બનાવ્યું છે. આવા પ્રકારની જુદી જુદી વાક્યરચનાના આધારે વાક્યના ત્રણ પ્રકાર પાડી શકાય છે. 1. સાદું વાક્ય (સરળ વાક્ય): એમાં સામાન્ય રીતે એક ક્રિયાપદ કે એક ઉદ્દેશ્ય - વિધેય હોય છે. રતનપ...

ગઝલ

ગઝલ વાસ્તવમાં તો એક ફારસી કાવ્ય પ્રકાર છે. તેમાં પ્રેમ, વિરહ, પ્રભુભક્તિ વગેરે વિષયો મુખ્ય હોય છે. ‘ગઝલ’ અરબી - ઉર્દૂ જેમ આપણી માતૃભાષા ગુજરાતીમાં પણ લખાય છે. ગઝલમાં બે પંક્તિઓનો એક શેર બને છે. એવા કેટલાક શેર મળીને આખી કૃતિ રચાય છે. તેનો પહેલો શેર મત્લા અને છેલ્લો શેર મકતા કહેવાય છે. સાથે – સાથે ગઝલનો દરેક શેર એક સ્વતંત્ર કાવ્યપંક્તિ છે. ગઝલની વિશેષતા એના રદીફ અને કાફિયા છે. ગઝલમાં દરેક શેરમાં તેની બીજી પંક્તિના અંત ભાગમાં પુનરાવર્તિત થતા શબ્દ કે શબ્દોને રદીફ કહેવાય છે. તેનાથી બધા જ શેર એક જ ગઝલના છે એમ સમજાય છે. ચાલ મજાની આંબાવાડી ગઝલમાં ‘રમીએ' શબ્દ એ ગઝલનો રદીફ છે. ગઝલના દરેક શેરની બીજી પંક્તિના અંતે આવતા રદીફ પહેલાના પ્રાસવાળા શબ્દને કાફિયા કહે છે. બાલાશંકર કંથારિયા ગુજરાતી ગઝલના પિતા ગણાય છે.

અમે ચાંદો સૂરજ રમતા'તા,

અમે ચાંદો સૂરજ રમતા'તા, રમતાં રમતાં પૈસા જડ્યા, પૈસાનાં મેં ચીભડાં લીધા. ચીભડે મને બી દીધાં, બી બધાં મેં વાડમાં નાખ્યાં, વાડે મને વેલો આપ્યો. વેલો મેં ગાયને નિર્યો, ગાયે મને દૂધ આપ્યું. દૂધ મેં મોરને પાયું, મોરે મને પીંછું આપ્યું. પીંછું મેં બાદશાહને આપ્યું, બાદશાહે મને ઘોડો આપ્યો. ઘોડો મેં બાવળિયે બાંધ્યો, બાવળે મને શૂળ આપી, શૂળ મેં ટીંબે ખોસી ! ટીંબે મને માટી આપી, માટી મેં કુંભારને આપી, કુંભારે મને ઘડો આપ્યો. ઘડો મેં કૂવાને આપ્યો કૂવાએ મને પાણી આપ્યું પાણી મેં છોડને પાયું છોડે મને ફૂલ આપ્યાં ફૂલ મેં પૂજારીને આપ્યાં પૂજારીએ મને પ્રસાદ આપ્યો પ્રસાદ મેં બાને આપ્યો બાએ મને લાડવો આપ્યો એ લાડવો હું ખાઈ ગ્યો ને હું આવડો મોટો થઈ ગ્યો.

Ishwarbhai Chaudhari

Search This Blog